Iza nas polako ostaje jedna više nego haotična i turbulentna godina, koju možda najbolje opisuju stihovi legendarnog Džonija Štulića: „Vrijeme očaja, vrijeme nade, jedni ruše, drugi grade“.

Svi su izgledi da ni naredna neće biti mnogo bolja, te da će biti jedna od onih ključnih u svjetskoj istoriji, jer bi mogla odrediti dalju sudbinu ne samo Amerike već i Ukrajine, Bliskog istoka, Izraela, Irana i Hezbolaha, NATO-a, BRIKS-a, ali i Evropske unije.

Mnogo je toga na stolu, a malo razumnih glava, što je idealan scenario za produžetak žestoke krize u zapadnim zemljama koja će vjerovatno dovesti do veće recesije, a što bi na kraju moglo dovesti i do nove ekonomske i finansijske krize, veće od one 2008.

Od svih dešavanja neće ostati pošteđeni ni oni koji se nalaze na periferiji svjetskih dešavanja. Tu su, naravno, i prostori Balkana, koje čeka zaista teška godina.

Amerika zemlja velika

Ali krenimo redom. Preovladava gotovo opšte uvjerenje da ekonomija SAD samo naizgled izgleda normalno. Javni dug ove imperije popeo se na više od 36 biliona dolara, što je preko 120 odsto BDP-a. Zemlja je postala preopterećena hipotekarnim dugovima i krizom, ali i neodrživom fiskalnom politikom i deficitima koji dostižu, po nekim podacima, i do osam odsto BDP-a.

Pojedini analitičari smatraju da bi tokom naredne godine, ukoliko se nešto drastično ne promijeni, moglo bankrotirati čak oko 500 banaka, ali bi se na udaru mogle naći i same berze koje su opterećene mnogobrojnim balonima, prije svega onim vezanim za obveznice, ali i vještačku inteligenciju.

Štampanje ogromnih količina novca, pohlepa, zahuktali proces dedolarizacije te činjenica da američka ekonomija nije bazirana na stvaranju stvarne vrijednosti, već berzanskim spekulacijama, mogli bi doći na naplatu tokom naredne godine, baš kao i eventualni carinsko-trgovinski rat sa Kinom.

To bi SAD neminovno dovelo do gubitka statusa svjetskog hegemona, jer bi bile suočene sa situacijom ili da izmire nagomilane dugove, što je nemoguće, ili da proglase bankrot i jednostavno izigraju sve vlasnike dolara, uz obrazloženje da je vraćanje duga nemoguće jer bi predstavljalo prijetnju stabilnosti cjelokupne svjetske ekonomije. Treća opcija – novi veliki svjetski rat.

Da će nova američka administracija sa Donaldom Trampom na čelu imati pune ruke posla od januara naredne godine, govore i nedavno sprovedena istraživanja. Prema podacima Bank of Amerika, koja se i sama nalazi u problemima, skoro trećina svih domaćinstava „troši više od 95 odsto svog raspoloživog prihoda na troškove stanovanja, namirnica i računa za komunalije“.

Druga anketa otkrila je još sumorniju sliku – da je potražnja u bankama hrane na rekordnom nivou širom SAD, što dodatno potvrđuje tvrdnje pojedinih ekonomista da jaz između bogatih i siromašnih postaje sve  veći, ali i da je nekadašnja srednja klasa u fazi izumiranja.

Evropa pred ambisom

Ekonomska situacija u Evropi je, nažalost, još gora od one u SAD, a ono što je najviše razara iznutra je nedostatak suvereniteta i spremnosti da se brane sopstvene kompanije od američke konkurencije, tako da Evropska unija definitivno gubi u globalnoj trci. Evropa trenutno neprestano juri svoj rep, dok pravila piše neko drugi, sa strane.

Prije samo nekoliko godina veći dio zapadne Evrope izgledao je kao stabilna tvrđava, sa snažnim ekonomijama i čvrstim društvenim sistemima. Stara dama je danas daleko od toga, jer je postala oličenje konfuzije i hronične nestabilnosti. Njemačka, nekadašnji motor Evrope, nalazi se u velikim problemima. Ništa bolje nije ni u nekadašnjoj kolonijalnoj sili Velikoj Britaniji, ali ni u Francuskoj i Italiji.

Novo bolno otrežnjenje može se očekivati početkom naredne godine, a vjerovatno i tokom cijele 2025. Koncept da se preko noći odreknu jeftinih ruskih energenata, ali i ogromnog tržišta ove zemlje, na čemu je do prije nekoliko godina građeno blagostanje pojedinih evropskih država, tek će doći na naplatu. Ipak, najveći problem predstavlja gubitak konkurentnosti na globalnom tržištu. Takođe, nekako se poklopilo i da u svim većim evropskim zemljama vlada jedna negativna politička selekcija. Ukazuju na to i sve češći i veći socijalni nemiri, ali i rast popularnosti desno orijentisanih stranaka, koje su do sada bile u zapećku.

Na čelu država uglavnom se nalaze od štapa i kanapa ljudi koji se ponašaju kao da žive u nekom drugom, imaginarnom svijetu,  u kom su obični ljudi i porodice stavljeni u drugi plan. Iako je u pojedinim zemljama došlo do blagog oporavka od pijanstva, ne treba očekivati brzi oporavak od mamurluka.

Naprotiv, pred  Evropom su nesumnjivo mnogobrojni izazovi, ekonomski i egzistencijalni, koji će biti praćeni daljim gubitkom moći, što bi tokom naredne godine moglo uzdrmati i same temelje Evropske unije, pogotovo jer i dalje postoje političke intencije da Brisel postane centralno mjesto u kojem će se kreirati dalja sudbina svih članica, što bi onda vodilo ka daljem gubitku suvereniteta zemalja članica.

Već postoje prijedlozi, a koji bi na stolu trebalo da se nađu početkom naredne godine, da ovoj zajednici bude omogućeno zaduživanje, odnosno izdavanje evroobveznica, kojim bi se finansirale dalje gluposti i rasipništvo, te pokrile i prikrile sve finansijske brljotine briselskih zvaničnika.
Dodatnu glavobolju predstavlja pad evra u odnosu na dolar. On je jednim dijelom podgrijan Trampovim prijetnjama da će uvesti carine i na evropsku robu.

Takođe, ako se Amerika suzdrži od novog ulaska u nastavak monetarnog eksperimentisanja, onda je jasno da će dolar zbog viših kamata svakako biti privlačniji investitorima nego evro. To bi onda podstaklo neku novu inflaciju u Evropi i njeno prelivanje na ostale prostore.

Novi Berlinski zid

Kada je u pitanju Ukrajina, naredna godina bi najvjerovatnije mogla donijeti okončanje rata, pogotovo ukoliko novi američki predsjednik Donald Tramp ostane dosljedan svojim ranijim izjavama, ali i znatno sreže ogromnu vojnu pomoć koju je Bijela kuća do sada slala Kijevu.

U tom slučaju evropske zemlje ne bi bile u stanju da same finansiraju produžetak ovog rata. Prema nezvaničnim informacijama, na stolu je već nekoliko scenarija za okončanje rata. Sve ide ka pravljenju jednog novog berlinskog zida, ovog puta kijevskog, između istoka i zapada, ali i stvaranju interesnih vojnih zona unutar same Ukrajine u zavisnosti od sastava mirovnih vojnih snaga.

Biće interesantno vidjeti da li će Rusija pristati na tako nešto, s obzirom na loša iskustva sa Minskim sporazumom, ali i predloženo – da ovaj sukob bude riješen po korejskom scenariju zamrznutog sukoba.

Paralelno s  ovim dešava se još jedan proces iza kog stoje vojni stratezi iz SAD, da se od Poljske, ali i baltičkih zemalja napravi jedna vrsta isturenog odjeljenja NATO-a prema istoku, odnosno prema Rusiji. Takođe, može se očekivati da isti ovi stratezi nastave sa mućenjem vode na prostorima Kavkaza, ali i Gruzije i Moldavije.

Ove snage neće odustati ni od Balkana, pogotovo onog zapadnog, na kojem će šireći staru priču o navodnom ruskom malignom uticaju sprovoditi svoj. Krajnji cilj je natjerati BiH da uđe u NATO i od toga se neće odustati, baš kao ni od pokušaja da svi ovi prostori budu stavljeni pod zapadnu kontrolu – ekonomsku i političku zavisnost.

Bliski istok

Narednu godinu sigurno će obilježiti i dešavanja na Bliskom istoku. Pitanje palestinske države, nakon dešavanja u Siriji, postaje poput utopije. Tokom 2025. treba da  očekujemo da izralske vojne snage završe sa Hezbolahom koji je, kao i u slučaju Ukrajine, gurnut u ovaj rat.

Tajni pakt, koji su napravili Izrael i Turska, sigurno će preoblikati geografsku mapu ovog dijela svijeta. Izrael se nikada neće povući iz pojase Gaze, baš kao i sa zauzetih područja na Golanskoj visoravni, sa kojih može vojno i strateški kontrolisati ostatak ovog regiona. Pitanje je samo šta će biti sa Iranom, koji je i dalje trn u oku kako Tel Aviva i Vašingtona, tako i Ankare, jer predsjednik Erdogan ne krije da sanja stvaranje nekog novog i većeg Turana, odnosno velikog osmanskog carstva.

Vidi se to i iz njihovih najnovijih planova da obnove dijelove istorijske željeznice Hidžaz u Siriji, ponovo povezujući turske željezničke linije s Damaskom. Legendarna željeznica Hidžaz bila je ambiciozan san sultana Abdulhamida Drugog iz Osmanskog carstva koji je 1900. godine zamislio ovu željezničku liniju koja bi povezivala Istanbul sa Mekom. Nazvana je po regiji Hidžaz na zapadnom Arapskom poluostrvu, gdje se nalaze dva najsvjetija islamska grada – Meka i Medina.

BRIKS glavni igrač

Biće interesantno vidjeti u kom će pravcu ići i Kina. Njihov ekonomski model, socijalističkog političkog uređenja i kapitalističke privrede, uplašio je zapadni svijet. Njihov model podrazumijeva da država zadržava prevlast nad kapitalom, čime profit ostaje u službi društva. Sredinom ove godine u Kini je na snagu stupio revidirani Zakon o preduzećima koji predviđa radničku participaciju u njihovim privrednim društvima, čime će demokratsko korporativno upravljanje postati zakonska obaveza.

Ni Indija ne miruje, već sistematski radi na realizaciji ideološkog projekta koji hinduističko buđenje spaja sa industrijalizacijom, pri tome tražeći uzor u japanskom modelu.

Svijet nesumnjivo ulazi u postliberalnu eru. Zapad gubi hegemoniju, što je prvenstveno u interesu ne samo nezapadnih civilizacija nego i njega samog, koji postaje samo jedan od polova multipolarnog svijeta. Da li će svijet više ići ka multipolarnosti ili više ka policentričnosti, gdje jedan ili dva moćna aktera dominiraju u svakom makroregionu, ostaje da se vidi. Za nas Balkance, kao geopolitičke epizodiste, šanse za neutralnost biće minimalne pošto će pozicije u kontaktnim pojasevima interesnih sfera biti vremenom sve komplikovanije i rizičnije.

Kada je u pitanju Rusija, predsjednik Vladimir Putin će  sigurno nastaviti ka ekonomskom okretanju svoje zemlje ka Aziji. Treba da očekujemo i novo jačanje BRIKS-a. Većina zapadnih zemalja otvoreno je nervozno reagovala na samit ove organizacije u Kazanju, ne toliko zbog toga što je ona ekonomski pretekla G-7, već zbog najave BRIKS-a da će uspostaviti sopstveni finansijski sistem, izvan domašaja američkog dolara i evra.

I prije ovog samita bilo je jasno da je BRIKS već na putu da postane krovna struktura, globalni ideološki predvodnik novih nezapadnih integracija u svijetu. Sve više zemalja privlači ova grupa,  koja se sve otvorenije bori protiv zapadnog neoliberalnog i kolonijalnog ekonomskog sistema.
BRIKS trenutno čini otprilike polovinu globalne populacije i više od 41 odsto svjetskog BDP-a.

Nakon što je primio četiri nove članice 2024. godine, tokom naredne moglo bi im se priključiti još devet: Bjelorusija, Bolivija, Kuba, Indonezija, Kazahstan, Malezija, Tajland, Uganda i Uzbekistan.

Strah alibi za zavlačenje ruke u džep 

U narednoj godini treba da očekujemo ponovno otvaranje priče o finansiranju NATO saveza. Širenje straha da bi Rusija jednog dana mogla napasti neku od evropskih zemalja, te da građani treba da biraju između slobode i bezbjednosti s jedne strane, i žrtvovanja blagostanja s druge,  biće i dalje alibi da se na nivou ovog vojnog bloka povećaju izdaci za odbranu.

To bi značilo da bi svaka država morala znatno povećati svoja izdvajanja, sa dva na tri odsto BDP-a. Novi cilj potrošnje bi, navodno, mogao biti odobren već na narednom samitu NATO-a u Hagu polovinom naredne godine iako su neke članice upozorile da je ovaj cilj nerealan, jer su budžeti već prazni zbog teške finansijske i ekonomske situacije.

To bi onda moglo dovesti i do ponovnog otvaranja pitanja – koja je svrha postojanja NATO-a, jedinog vojnog saveza u  svijetu.